Hoe het drugsprobleem aanpakken? ‘Nog nooit heeft de zwaarste repressie duurzaam soelaas gebracht’

Steven Debbaut- De Morgen 10 januari 2023

Dat een 11-jarig meisje, een onschuldig kind, het slachtoffer werd van drugsgerelateerd geweld, verandert de publieke opinie, stelt criminoloog Steven Debbaut (VUB en woordvoerder SMART on Drugs). Maar op het niveau van echt doelgerichte aanslagen, zoals we eerder in Nederland zagen, zitten we nog niet.

Afgelopen zomer, toen drugsgerelateerd geweld oplaaide in Antwerpen, waarschuwden experts voor onschuldige burgerdoden. Wat zegt dit?

“Het is een verschrikkelijk gegeven dat dit nu gebeurt. Het was een accident waiting to happen, zo kijk ik ernaar. De laatste maanden ging het telkens om intimidatie en bedreigingen uiten aan elkaar binnen het milieu. Tot in het verleden waren daar geen burgerslachtoffers mee gemoeid. We mogen ervan uitgaan dat een onschuldig slachtoffer niet de intentie was van de daders, maar dit verandert wel iets.”

Ziet u het als een volgende stap naar meer zichtbaar en doelgericht geweld?

“Je blijft wel met de indruk zitten dat dit een tragische vergissing is. Het is wat mij betreft geen volgende stap, en het is ook niet te vergelijken met wat er eerder in Nederland is gebeurd. Daar ging het om gerichte aanslagen op een advocaat en misdaadjournalist. In die zin volg ik analyses niet die stellen dat dit een gegarandeerde voorbode is van wat we in Nederland gezien hebben.”

“De verandering is dat we allemaal weten dat het een gewelddadig milieu is, maar dat dit nu wel indaalt. Hiervoor konden we het besef hebben dat er dingen aan de hand zijn die de omgeving onveilig maken. Terugkerende bedreigingen, beschietingen en granaten toonden al het achterliggende systeem van drugsgeweld dat we zelden zien. Maar het had een andere kleur toen er geen slachtoffers vielen. Dat het hier om een onschuldig kind gaat, verandert mogelijk de publieke opinie, en misschien ook de politieke agenda en het gevoel van urgentie. Dat was er al meer de laatste tijd, maar dit incident zet het debat op scherp.”

Criminoloog Steven Debbaut (UGent).  Beeld Geert Van de Velde
Criminoloog Steven Debbaut (UGent).Beeld Geert Van de Velde

Verandert dit de strijd tegen de georganiseerde misdaad?

“We kunnen opnieuw twee richtingen uit. Je kunt zeggen: we moeten de intensiteit van politie en justitie op het fenomeen verhogen. Dat is een begrijpelijke reflex. Niemand wil dat dit gebeurt, en je wilt het probleem indammen. Maar als we naar het drugsfenomeen kijken, leert de geschiedenis ons dat je dit nooit volledig krijgt weggewerkt. Er gaat zoveel geld in rond, er staan altijd nieuwe mensen klaar om over te nemen. Wat je kunt bereiken met hard en gericht optreden tegen het drugsmilieu, is dat het tijdelijk verschuift. Maar met hoeveel middelen je het ook bestrijdt, je krijgt het niet uitgeroeid. En ik vind dat ook niet de juiste manier, we moeten drugs vanuit een gezondheidsperspectief benaderen. En dan kom ik uit bij regulering.”|

“De vraag is: willen we nog meer middelen vrijmaken voor het repressieve apparaat, of willen we ook debatteren over een andere visie, een andere benadering van het probleem? Hier zijn wel discussies over, maar het is afwachten wat de verkiezingen in 2024 doen: gaan drugs en drugsgerelateerd geweld echt een thema zijn? Zullen er politieke partijen zijn die de regulering van cannabis naar voren schuiven als speerpunt? Dat is in het verleden nog niet gebeurd, maar ik verwacht wel dat dit thema zal terugkeren in politieke campagnes.”

Burgemeester Bart De Wever (N-VA) toonde zich in een eerste reactie mild, maar kwam later toch met grover geschut: hij wil dat de Nationale Veiligheidsraad bijeenkomt en desnoods het leger in actie zien. Hoe kijkt u hiernaar?

“Zijn eerste reactie viel wel op. Hij was wellicht oprecht aangedaan, las ik daaruit. De Wever was minder fel dan in het verleden. We gaan ervan uit dat zowel stad Antwerpen als de federale overheid zo veel mogelijk doet om het drugsgerelateerde geweld in te dammen en we weten dat ze regelmatig overleggen. En ook, wat minister van Justitie Van Quickenborne (Open Vld) altijd zegt: als het lukt om het georganiseerd systeem rond het drugfenomeen enigszins te ontwrichten, kan er in eerste instantie ook meer geweld ontstaan. Dat is wat we zien.”

“In een latere reactie oppert De Wever toch weer de grove inzet van het repressief apparaat. Het is zijn bekende retoriek van een war on drugs, wat we eerder zagen toen hij Bearcat-pantserwagens door Antwerpen liet rijden.Dan kan ik alleen maar terugpakken op een systeemanalyse: er zijn voorbeelden van steden en landen die echt letterlijk met het leger en andere grote legale repressieve middelen aan de slag zijn gegaan, maar dat heeft nog nooit in de geschiedenis duurzaam soelaas gebracht.”

Lokt dit geweld meer geweld uit, denkt u?

“Mensen proberen altijd in te schatten of dit een voorbode is van erger, of dat het een vreselijk eenmalig iets was. De logica binnen het systeem van het drugsmilieu is dat als er iets gebeurt bij een bepaalde familie, er repercussies kunnen zijn. Langs de andere kant moeten we dan meer weten over wat er precies speelde en is gebeurd. En misschien maakt het ook nog uit of het gaat om een zeer doordachte afrekening met een hoofdfiguur, of dat de groepering ook inschat dat het een vreselijk ongeval is. Het is moeilijk te voorspellen.”